Camcılar mescidi, diğer adı da Gureba Hüseyin Ağa Mescidi'dir. Gurebe Hüseyin Ağa mahallesinde Aksaray Yeraltı Çarşısı'nın hemen yanındaki tramvay yolu üzerinde park olarak kullanılan, içerisinde mahalle muhtarlığının bulunduğu alan Mescid alanıdır. Mescit 1894 depreminde yıkılmıştır. Sultan II.Abdülhamid devrinde dönemin üslubuyla fevkânî olarak, yüksek pencerelerle tekrar yapılmıştır.
Minarenin köşesinde 1740 tarihli bir çeşmesi mevcuttu. Mescid ve çeşmeler 1956-1957 yıllarında yol yapım çalışması gerekçe gösterilerek 54 camiyle birlikte ortadan kaldırılmıştır. Fotoğrafların birinde Mescid'in üstünde yıkım yapan işçiler görülmektedir.
Aksaray’da tramvay yolu üzerinde, bugün ortadan kalkmış ve parka ilhak edilmiş olan Camcılar Sokak ile halen aynı isimle mevcut Şekerci Sokak arasında yer almaktaydı. (Bak: Plan ve Haritalar) Hadikatü’l- Cevâmî‘de, “bânisi Dört Bölük Ağalarından Gureba-i Yemin Ağası Hüseyin Ağa’dır. Kabri bilinmemektedir. Minberini Osman Efendi koydurmuştur. Aksaray’da olup mahallesi bulunmaktadır” diye kaydedilmektedir.
E.H. Ayverdi, vakıf defterinden, Bânî'nin Garip Yiğitler Ağası Şeyh Hüseyin Bin Hasan olduğunu tespitle 900 senesi (M.1494) tarihli vakfiyesine dikkat çekmektedir. Ayverdi’ye göre vakfiye Fatih’ten sonra tanzim edilmiş olmasına rağmen baniye bir köy verilmiş olması Hüseyin Ağa’nın fetihte yararlılık gösteren birisi olduğunu teyit etmektedir. Mescid 1894 depreminde yıkıldığından devrin mimari anlayışına uygun olarak yeniden inşa ettirilmiştir.
Behçet Ünsal’ın tespitine göre de Mescid Fatih devrinde inşa ettirilmiş, ancak son şeklini 19 y.y. sonunda almıştır. Mescid’in tramvay yolu cephesinde bir çeşme ve yine sokak içindeki kapısı yanında da Hacı Ahmet Paşa adlı diğer bir çeşme bulunmaktadır.Her iki çeşmenin kitabesinde de esas 1740 (H.1153) ve tamir 1897 (H:1315) tarihleri okunmaktadır. Zamanla harabe haline gelen Mescid, 1893 (H.1310)’de Hacı Mustafa Ağa tarafından kâgir, fevkânî ve çatılı olarak yeniden yaptırılmıştır. Elimizdeki tüm belge ve fotoğraflar bu yapıya ait olduğundan restitüsyon ve restorasyon 19.yy‘a göre hazırlanmıştır. Mescid, 1957 yılında yol genişletme çalışmaları sebebiyle ortadan kaldırılmıştır.
YAPININ MİMARİ HUSUSİYETLERİ VE RESTİTÜSYONU
İlk inşaası fetih yılları veya hemen akabine isabet eden Mescid’in bu devre ait mimarisi hakkında bir bilgi bulunamamıştır. Elimizdeki bütün bilgiler,1894 depreminden sonra yeniden inşa edilen yapıyla alakalıdır. Bu bakımdan Mescid’in restitüsyonu ve dolayısıyla rekonstrüksiyonu 19. yy verileri esas alınarak teşkil edilmiştir. Özellikle İ.Hakkı Konyalı arşivinde yer alan ve 20 yy. ortalarına ait olduğu anlaşılan fotoğraflarla yapının dış mimari özellikleri kesinleştirilebilmekte, bunun yanında plan ölçüleri ile ilgili veriler de Pervititch ve Alman Mavilerinden kesin olarak tespit edilebilmektedir.
Bu bilgiler ışığında Mescid, 992 x 1328 cm’lik dikdörtgen bir plan şeması üzerinde geliştirilmiş, tüm mimari elemanlar, pencere ve kapılar, minare, yapının gabarisi v.b. özellikleri fotoğraflardan yararlanılarak restitüe edilebilmiştir. Bir bodrum kat ve bunun üzerinde ana sahn ve üst mahfelden oluşturulan plan şemasında iç mekânla ilgili olan hususlarda ise devrin genel özellikleri dikkate alınmıştır.
Kagir, tuğla hatıllı ve moloz taş duvarlı taşıyıcı beden duvarları içte ve dışta sıvalıdır. Yalnızca pencere ve kapı söveleri ile yapı köşelerinde kesme taş kullanılmıştır.
Ahşap taşıyıcılı çatının üzerinde kiremit örtü kaplama öngörülmüştür.
Pencereler; fevkânî olup taş söveli ve basık kemerlidir. Demir parmaklıklar ardında ahşap doğramalar muhafaza edilmiştir.
Kapılar; devrine uygun olarak çift kanatlı, ahşap, sade tablalı olarak restitüe edilmiştir. Kesme taş söveli ve basık kemerli cümle kapısına çift yönde teşkil edilmiş mermer basamaklarla ulaşılmaktadır.
Döşeme; ana mekânda ve üst mahfelde, ahşap kiriş üzeri ahşap kaplama, bodrum katta karo mozaik kaplama olarak restitüe edilmiştir.
Tavan; yine ahşap kaplamalı çıtalı ve pervazlı olduğu düşünülerek rekonstrüksiyonda bu şekilde önerilmiştir.
Duvarlar; içte ve dışta sıvalı ve boyalıdır.
Minare; mevcut fotoğraflar doğrultusunda tuğla üzeri sıvalı, kesme taş şerefeli ve demir korkuluklu olarak restitüe edilmiştir.
REKONSTRÜKSİYON PROJESİ
Restitüsyondaki mimari ve inşâî hususiyetler aynen korunarak hazırlanan Rekonstrüksiyon projesinde yapının vaziyet planı oluşturulurken ,onaylı 1/1000 Koruma Amaçlı İmar Planında ihyası öngörülen mevkide özgün yerinde parkla bütünleştirilmesi düşünülmüştür.
Derneğimiz (İSTED) tarafından takibi yapılan Mescid’in ihya çalışmaları İstanbul Ticaret Odası’ndan İrfan Altıner’ce sürdürülmektedir.